Medycyna sądowo-lekarska żywych osób i zwłok: ich rodzaje, postępowanie w razie wypadku

Taka czynność procesowa, jak sądowo-lekarskie badanie, polega na przeprowadzeniu pewnych badań medycznych i biologicznych niezbędnych do prowadzenia śledztwa w sprawach cywilnych i karnych oraz wymaga specjalistycznej wiedzy medycznej. Postępowanie to przeprowadzane jest zgodnie z powołaniem organów sądowych i śledczych do ustalenia okoliczności wymagających przeprowadzenia dowodu w konkretnej sprawie. W każdym indywidualnym przypadku decyzję podejmuje śledczy, sąd lub prokurator.

Kiedy potrzebne jest badanie lekarskie?

Obowiązkowe sądowe badanie lekarskie przewidziane prawem jest przewidziane w następujących przypadkach:

• Ustalenie przyczyn zgonu, cechy obrażeń ciała.
• Wątpliwości co do poczytalności oskarżonego.
• Ustalenie stanu zdrowia psychicznego i fizycznego pokrzywdzonego lub świadka w razie wątpliwości co do prawidłowości postrzegania przez niego okoliczności szczególnie istotnych dla sprawy i złożenie prawidłowych zeznań. Czynniki te i ich wpływ na dochodzenie są przedmiotem badań psychologii kryminalnej.
• Ustalenie wieku ofiary, podejrzanego, oskarżonego w przypadku braku niezbędnych dokumentów i informacji o nim. 

Obowiązkowa obecność biegłego medycyny sądowej lub innego lekarza jest konieczna przy oględzinach zewnętrznych zwłok, gdy są one usuwane z miejsca pochówku lub w miejscu odkrycia. Biegły lekarz bierze udział w oględzinach miejsca zdarzenia, przedmiotów, terenu, pomieszczeń w celu ustalenia śladów przestępstwa. Specjalista ten uczestniczy w przesłuchaniu oskarżonego, świadka, podejrzanego, pokrzywdzonego; w pozyskiwaniu próbek do badań; w eksperymencie badawczym.

Rodzaje badań kryminalistycznych i sposób ich przeprowadzania

Tylko specjalista-ekspert wie, jak przebiega sądowo-lekarskie badanie. Procedura ta jest przeprowadzana w wyspecjalizowanych instytucjach – przychodniach, szpitalach, poradniach, lokalach organów ścigania i sądu. Lekarz orzecznik musi posiadać odpowiednie wykształcenie i certyfikat. Może być pracownikiem zarówno instytucji publicznej, jak i prywatnej, zajmującej się czynnościami kryminalistycznymi. Ekspert ponosi odpowiedzialność karną za wyniki badania. W razie potrzeby można przypisać różne rodzaje sądowych badań lekarskich, z których każdy ma określone cele.

Obejmują one:

• Badanie kryminalistyczne osób żyjących jest badaniem mającym na celu określenie obecności, mechanizmu, charakteru, czasu trwania urazów oraz stopnia uszczerbku na zdrowiu człowieka.
• Kryminalistyczne oględziny zwłok – badanie, którego zadaniem jest ustalenie przyczyny i czasu zgonu; identyfikacja obecności uszkodzeń, ich charakteru, mechanizmu, wieku wystąpienia; określenie ciężkości uszczerbku na zdrowiu ofiary; ustalenie związku przyczynowego między tymi urazami a uszczerbkiem na zdrowiu.
• Badanie chemiczne i toksykologiczne obejmuje badanie narządów i płynów ludzkich pod kątem obecności w nich substancji chemicznych.
• Specjalistyczna wiedza biologiczna, w tym genetyka medyczna i cytologia, jest zaangażowana w badanie ludzkich tkanek i płynów w celu określenia pokrewieństwa, przynależności do grupy, antygenów i wielu innych.
• Badanie histologiczne niewielkich fragmentów tkanek i narządów wewnętrznych w celu określenia nieprawidłowości patologicznych na poziomie mikroskopowym.
• Kryminalistyczne badanie dokumentów medycznych.
• Badania medyczno-sądowe (trazologiczne, sytuacyjne, balistyczne).

Terminy badań kryminalistycznych

Czas przeprowadzenia sądowego badania lekarskiego zależy od charakteru i zestawu niezbędnych badań, złożoności zadań. Odliczanie rozpoczyna się od momentu otrzymania niezbędnych materiałów i dokumentów od organów ścigania, sądu lub prokuratury. Eksperci muszą powiadomić kierownictwo organizacji i inicjatorów badania o opóźnieniu terminu przeprowadzenia badań z jakiegokolwiek powodu.

Badanie kryminalistyczne może być:

• Pierwotne, gdy badanie jest przeprowadzane przez jednego lekarza biegłego (niektóre złożone i odpowiedzialne przypadki są rozpatrywane przez grupę ekspertów).
• Powtarzające się, gdy opinia biegłego nie daje jednoznacznego obrazu, gdy pojawiają się nowe pytania ze strony sądu lub śledztwa, przy zmienionych okolicznościach sprawy pojawiają się nowe dane. Może być przeprowadzona przez tego samego biegłego lub innego specjalistę wyznacza postanowieniem sądu.
• Komisji przy udziale co najmniej dwóch ekspertów różnych specjalizacji.
• Kompleks, który jest rodzajem egzaminu komisyjnego. W badaniu tym biorą udział osoby kompetentne w różnych dziedzinach. Mogą badać dowody rzeczowe, osoby żywe, dokumentację, zwierzęta, przedmioty, zwłoki, próbki do porównania, materiały spraw.

Badanie zwłok (zlecane w przypadku gwałtownej śmierci osoby lub nagłej śmierci leczonego pacjenta) oraz dowodów rzeczowych zajmuje dużo czasu. Przeprowadzanie analiz, badań, badań laboratoryjnych to bardzo długi proces, zależny od ciężkości obrażeń ciała i ich charakteru. Inaczej będą wyglądały np. zasady przeprowadzania oględzin z zakresu medycyny sądowej poszkodowanego w sprawie karnej iw razie wypadku.

Badanie kryminalistyczne w razie wypadku

W razie wypadku konieczne jest badanie sądowo-lekarskie w celu ustalenia zarówno stopnia ciężkości wyrządzonej szkody, jak i innych czynników:

• Obecność w ciele toksycznych, narkotycznych, trujących, leczniczych i innych leków.
• Pozycja ciała podczas wypadku.
• Typ pojazdu, który spowodował obrażenia.
• Następstwa wypadku (uszczerbek na zdrowiu, śmierć człowieka) i ich przyczyny.

Czynniki te, odzwierciedlone przez biegłego we wniosku, pomagają udowodnić lub obalić winę uczestnika wypadku.

Eksperci wyróżniają kilka rodzajów badań przeprowadzanych po wypadkach samochodowych:

• Jeżeli cechy wypadku są jednoznaczne i nie budzą wątpliwości i sporów wśród jego uczestników, w razie wypadku przeprowadza się wyłącznie sądowo-lekarskie badanie.
• Złożoność i złożoność mechanizmu wypadku, jego przyczyn wymaga zaangażowania biegłych komisji, zwłaszcza gdy sprawca zbiegł z miejsca wypadku.
• Zintegrowani eksperci medycyny sądowej będą badać sytuacje, w których potrzebne są usługi specjalistów z szeroką bazą wiedzy.

Badanie podstawowe musi odpowiedzieć na pytania wskazane w decyzji o jego przeprowadzeniu. Jeśli nie ma wystarczającej liczby odpowiedzi, może być wymagana dodatkowa wiedza fachowa. W przypadku wątpliwości co do rzetelności wyników badania lub kompetencji biegłego wyznacza się ponowne badanie.

Obowiązki lekarza sądowego w badaniu wypadku

Gdy osoba zmarła w wyniku wypadku, oprócz listy ogólnych pytań dotyczących przyczyn i czasu śmierci, charakterystyki obrażeń, stopnia upojenia alkoholowego i innych, biegły sądowy musi również rozwiązać następujące zadania :

• Określić obecność obrażeń odniesionych w wypadku samochodowym.
• Ustal kolejność uszkodzeń, ich charakter (uderzenie, poruszenie, zgniecenie, wypadnięcie z samochodu, doznanie obrażeń w samochodzie).
• Zapisz informacje o części samochodu, która spowodowała uderzenie.
• Określ miejsce i kierunek przejazdu, którym kołem (tylnym czy przednim) doszło do zderzenia.
• Ustalić (jeśli występuje) fakt ciągnięcia ofiary oraz kierunek jazdy samochodu.
• Ustal miejsce, w którym siedziała ofiara (na siedzeniu kierowcy lub pasażera), rodzaj uszkodzenia odpowiadający lokalizacji ofiary.

• Określ pozycję poszkodowanego w chwili wypadku.
• Zidentyfikuj typ pojazdu, który spowodował obrażenia (ciężarówka, autobus, samochód osobowy).
• Wyjaśnij zdolność określonej marki pojazdu do zadawania określonych uszkodzeń.
• Dokładnie obejrzyj samochód i ustal możliwość spowodowania istniejących obrażeń przez ten rodzaj transportu.
• Dowiedz się, jaki był stan zdrowia poszkodowanego przed wypadkiem.
• Identyfikacja problemów zdrowotnych i urazów poszkodowanego niezwiązanych z wypadkiem.

Ważnym zadaniem medycyny sądowej w wypadku jest określenie prędkości obiektu. Ekspert może określić dokładną prędkość samochodu, badając i analizując niektóre uszkodzenia ludzkiego ciała.

Wniosek biegłego z zakresu medycyny sądowej jest jedynym dokumentem, który ma wartość dowodową w postępowaniu sądowym. Niezależny charakter badań umożliwia obiektywną ocenę szkód wyrządzonych zdrowiu oraz identyfikację przyczyn urazów.

Ciężkość skutków wypadku jest trudna do określenia w następujących przypadkach:

• Kiedy uraz jest subtelny.
• Podczas przeprowadzania niewystarczająco pełnego badania.
• W przypadku braku niezbędnych dokumentów medycznych.
• Kiedy ofiara odmawia poddania się badaniu.

W takich przypadkach ustala się nowe terminy badania sądowo-lekarskiego w celu stwierdzenia uszczerbku na zdrowiu.