Czym różni się pseudonauka od prawdziwej nauki?

Przez wieki nauka i pseudonauka szły ręka w rękę w działalności człowieka i nie zawsze łatwo było zrozumieć, czym pseudonauka różni się od prawdziwej nauki.

Co to jest pseudonauka?

Pseudonaukę można zdefiniować jako system wierzeń lub praktyk, które są fałszywie przedstawiane jako naukowe, chociaż nie są zgodne z prawdziwą metodą naukową. Twierdzenia pseudonauki są nieweryfikowalne, co zbliża je do religii, więc prawdziwa nauka nie może ich zaakceptować. Pseudonauka i jej cechy charakterystyczne są pokazane w:

• przesadne, sprzeczne, niejasne lub niemożliwe do udowodnienia stwierdzenia;
• stanowczość w bierzmowaniach;
• brak rygorystycznych prób obalenia;
• zaniedbywanie ocen ekspertów zewnętrznych;
• ogólny brak systematycznego podejścia do racjonalnego rozwoju własnej teorii.

Pasożytnicza esencja pseudonauki

Kiedy zainteresowanie edukacją i naukami fizycznymi, które próbowały naukowo opisać świat przyrody, gwałtownie wzrosło w Europie od czasów renesansu, pseudonauka natychmiast odrodziła się jako imitacja działalności naukowej. W tym samym czasie pojawiło się wielu szarlatanów, dążących do wyciągania pozbawionych skrupułów korzyści z „naukowo udowodnionych" metod leczenia, receptur leków, różnych urządzeń „rozwiązujących” ludzkie problemy.

Na określenie tego rodzaju postaci ukuto termin pseudonauka. Jeden z pierwszych przypadków jego stosowania odnotowano w „Northern Journal of Medicine” z 1844 roku. Najbardziej znane pseudonauki to:

• alchemia;
• astrologia;
• parapsychologia;
• ufologia.

Różnice między pseudonauką a prawdziwym nauczaniem

Świadomość masowa często nie jest w stanie dostrzec różnicy między nauką a pseudonauką, a nawet jeśli ją dostrzega, to solidaryzuje się z pseudonaukowcami, którzy narzekają na ciągłe szykany i prześladowania ze strony „skostniałej” nauki akademickiej. Ale szanujący się człowiek jest zobowiązany znać prawdziwą wartość każdej pseudonauki, rozumieć jej charakterystyczne cechy, historyczne, społeczne i psychologiczne korzenie. Wszak pseudonauka pełni w społeczeństwie takie funkcje, które nie są związane ze zdobywaniem praktycznie skutecznej, rzetelnej wiedzy, ale jednocześnie rości sobie pretensje do autorytetu i statusu nauki.

Film o pseudonauce i zjawiskach paranormalnych

Popularność pseudonauk sugeruje również, że istnieją istotne psychologiczne i społeczne przyczyny ich istnienia.

Postulaty pseudonauki mogą nie być poparte ustalonymi faktami i nie mogą być obiektywnie zweryfikowane w praktyce. Bardzo wygodnie jest rozważyć przykłady pseudonauki, badając prognozy astrologiczne, których test niezmiennie dawał wynik negatywny. Każdy może to łatwo sprawdzić samodzielnie, jeśli zachowa odpowiednią kolejność: najpierw spisze istotne wydarzenia ze swojego życia, dzieląc je na kategorie (praca, życie osobiste, pieniądze, zdrowie) i oceniając je pozytywnie lub negatywnie, a następnie spójrz na horoskop na ten okres. Astrologowie stawiają się ponad negatywnymi wynikami takich testów, ponieważ ta pseudonauka wcale nie ma na celu dokładnego przewidywania przyszłości.

Struktura wiedzy pseudonauk jest fragmentaryczna, a one same nie mieszczą się w całościowym obrazie świata. Możliwe, choć nie takie łatwe, rozróżnienie wiedzy naukowej i pseudonaukowej pod względem ich struktury i treści, wymaga bowiem głębokiej i rozległej wiedzy, z której często korzysta współczesna pseudonauka. Łatwiej „obliczyć” pseudonaukowca według stosowanej przez niego metodologii.

Metody pseudonaukowe

W ten sposób pseudonauka zdobywa wiedzę, testuje ją i rozpowszechnia.

• Brak krytycznej analizy danych początkowych pozwala pseudonauce traktować mity, legendy i czyjeś historie jako wiarygodne fakty.
• Ignorując sprzeczne fakty i wykazując zainteresowanie tylko tymi, które potwierdzają udowodnioną teorię, resztę po prostu odrzuca.
• Poglądy się nie zmieniają, bez względu na to, jakie sprzeciwy napotykają. Na przykład pseudonauka również zaprzecza krytycznemu spojrzeniu na zjawiska paranormalne. Prawdziwy naukowiec nie zawaha się przyznać do swoich błędów, ponieważ jest pewien, że naukowa metoda poznania wciąż ujawni prawdę.
• Brak praw w pseudonauce. Jej apologeci nie przedstawiają teorii, lecz scenariusz, według którego (według autora) miały miejsce pewne wydarzenia. Tak się interpretuje pseudonaukę i zjawiska paranormalne: to nie opisy spotkania kosmitów są tu niedopuszczalne, ale brak odpowiedniego ich zrozumienia. Kim są i skąd przybyli, jak udało im się pokonać kolosalne odległości międzygwiezdne, które sprawiają, że taka podróż nie ma sensu? Jeśli odpowiedzi na takie pytania są udzielane, to są one tylko blade i nieprzekonujące w porównaniu z barwnymi opisami statków obcych. Oczywiście żaden ufolog nie był w stanie przewidzieć dokładnego miejsca i daty przybycia kolejnej „tablicy”, co świadczy o braku rzetelnej wiedzy.
• Naruszenie norm etycznych, szczególnie widoczne w nauce dewiacyjnej. Tutaj wyniki eksperymentów są sfałszowane, rozwiązania dopasowywane do danej odpowiedzi i nie jest to już świadome złudzenie, przed którym naukowcy nie są odporni, ale niemoralne oszustwo. Jednym z najbardziej uderzających przykładów takiego niemoralnego pseudonaukowca był odrażający Terenty Łysenko, który walczył brudnymi i bynajmniej nie naukowymi metodami ze swoimi przeciwnikami w sowieckiej biologii.

Jednak każdy rodzaj pseudonauki jest moralnie i etycznie wadliwy. Bez skrupułów wykorzystywanie słabości ludzkiej psychiki, oszustwa, oszustwa bardzo szybko zostają ujawnione, warto poddać postulaty pseudonaukowców dokładnemu sprawdzeniu. Takie kontrole niestety nie zdarzają się często, bo prawdziwi naukowcy nie chcą poświęcać im czasu. Sami pseudonaukowcy nie są zainteresowani testowaniem profesjonalistów, ale apelują do władz i słabo rozumianej opinii publicznej.